مطابق روایت پهلوی، ریدک در پاسخ به این پرسش که «کدام شوینک‌ها خوشترند؟»؛ گفت: «این غذاها خوش و نیک‌اند: نارگیل که با شکر خورند… پستة گرگانی که در تابه برشته کنند، و نخود تازه که با آب زیتون خورند، خرمای حیره که به گردو آکنده باشند، پستة تازه وشفتالوی ارمنی، بلوط و شاه‌بلوط با شکر طبرزد؛ اما با شاهدانة نیشابوری که در پیه بز کوهی برشته کرده باشند، هیچ خوردنی رقابت نتواند کرد».۱
در گفتگوی خسرو و ریدک خوش‌آرزو نام بسیاری از خوراک‌ها و حلواها و تنقلات عصر ساسانیان ذکر شده، که اکثر آنها در عصر خلیفگان اموی و عباسی مورد توجه قرار گرفته، و در زمرة نقلهای آن روزگاران به حساب می‌آمده است. از آن جمله شیرینی‌ها یا حلواهایی چون: لوزینه، گوْزینه، جوزقند، حلوای انگشتی،حلوا یا شیرینی لوزینه و شفتالو (یا به تعبیر کریستن‌سن: نان شیرینی مغز بادامی با هلو) و برفینة با طبرزد و گشنیز (ظاهراً برف و شیره یا نبات با عصارة گشنیز بوده، زیرا طبرزد به معنای نبات، و لفظ نبات مفهوم عصارة گیاهی را در ماهیت لفظی خود دارد)، و پالودة عصارة سیب و به؛ و مرباها یا پروردة میوه‌ها و اندامهای نباتی، چون: لیموی خاردار (در متن پهلوی خارواترنگ، به تعبیر محمد معین خار بادرنگ)، به، هلیله و گردو و زنجیل پرورده، و همچنین نام انواع خوراکهایی با گوشت پرندگان و چرندگان ذکر شده است.۲
***
انواع میوه‌ها و کِشته، یا به اصطلاح «برگه»، برخی از آنها همواره در شمار تنقلات ایرانیان به حساب می‌آمده است. در بندهش (از منابع پهلوی) نام سی گونه از میوه‌های عصر ساسانیان ثبت شده، در همین اسامی با کم و بیش تفاوت‌هایی در آثار طبری و مسعودی و بلعمی (قرن ۳ و ۴ ه )، مبتنی بر منابع قدیم‌تر ثبت شده است. این اسامی براساس نوشتة بندهش و مندرجات آثار مورخان مزبور،۳ با مقابله و مقایسة آنها با منابع داروشناسی و فرهنگ‌های عربی و فارسی قدیم در اینجا نقل می‌شود:
۱) آلو (:اِجاص)، ۲) آلوچه (اِدرِک: نِلک؛ بلعمی «الخ»، الخ یا الغ نام نوعی گوجة غیرپیوندی در جنوب خراسان)، ۳) آبی (سَفَرجُل: به، بهی)، ۴) انار (رُمّان: نار)، ۵) انبرود (کمثری: امرود، امبرود، مرود، خوج، گلابی)، ۶) انجیر (تین)، ۷) انگور (عنب) ۸) بادام (لوز )، ۹) بادرنگ (بادرنج، بالنگ)، ۱۰) بلوط (برو، بلو)، ۱۱) پسته (فستق، بندهش «وَنِ گرگانی»)، ۱۲) پستنک (سنجد گرگان ر گیلان، طبری و مسعودی «عناب»)، ۱۳) ترنج (اترج، اترنج، ترنگ، نارنگی)، ۱۴) توت (توث، تود)، ۱۵) خربزه (بطیخ: خربوزه)، ۱۶) خرما (تَمر)، ۱۷) خیار (قثاء)، ۱۸) زردآلو (مِشمِش)، ۱۹) سنجد (غبیراء)، ۲۰) سیب (تفاح، سیو)، ۲۱) شاهلوگ (معرب آن «شاهلوج»: آلوی زرد)، ۲۲) شاه بلوط (شاه بالوت)، ۲۳) شفتالو (خُوخ، فِرِسک)، ۲۴) فندق، ۲۵) کنار (نِبَق: لوکچه، میوه درخت سدر)، ۲۶) کوکنار (خشخاش)، ۲۷) کوهج (زعرور: ازدف، کویچ، کوژِ، زالزالک، علف شیران، علف خرس، آلجه)، ۲۸) گَوْز (معرب آن «جَوز»: گردو، چارمغز)، ۲۹) نارگیل (کوک نارجبل، بلعمی «گوزهندی») ۳۰) موز (بنان، بانان، هندی آن «کیله»؛ زمخشری > وفات ۵۳۸ ه مقدمه الادب، ج ۱، ص ۱۱۰
آخرین دیدگاه‌ها