تلخیصی بسیار کوتاه از کتاب رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی در تاریخ طبری

ایرانیان در تحولات و پیشرفت‌های تمدنی ادوار باستان سهیم بوده، و بعد از اسلام نیز در ارتقای فرهنگ و هنر و ادبیات و اشاعه زبان عربی نقش بارزی داشته‌اند. جلوه‌های آثار فرهنگی و مدنی و هنری و مکتوب ایران تا حملة مغولان (در سال 1220 م / 617 هـ) بسیار انبوه و درخشان بوده است. در گسترة ایران بزرگ (به مفهوم جغرافیایی بسی پهناور آن در قدیم)، که شهرها و روستاها بسیار آباد و پرنعمت و جمعیت بود، هزاران دانشمند با آثار و تألیفات پرشمار در بلاد نواحی مختلف نشو و نما یافته‌اند. با تأسف و دریغ، بسیاری از آن آثار در حملة مغولان، که همراه بود با گشتار میلیون‌ها تن از ایرانیان و ویرانی شهرها و انهدام مراکز فرهنگی و اجتماعی سرزمین ایران، از میان رفته و تنها معدودی از آن همه تألیفات بر جای مانده است. همین آثار، از جمله در تألیف تارخی ایران و جهان و دنیای اسلام، مورد استناد بعضی از نویسندگان قرار گرفته و نیز در نگارش تاریخ ادبیات و هنر و برخی از رشته‌های علوم و فنون، چون طب و نجوم و گاه به ندرت تاریخ کشاورزی به کار رفته است. علت نپرداختن به تاریخ کشاورزی، در درجه نخست پراکندگی و مختصر بودن اطلاعات در این باب مندرج در معدود الواح و سنگ نگاره‌ها و اندک نوشته‌های باستانی، و همچنین آثار و نوشته‌های بعد از اسلام پراکنده در لابه‌لای سطور هزاران کتاب و رسالة کهن فارسی و عربی و غیر آن از دیرباز تا پایان عصر قاجار (1921 م / 1300 ش) است.

در متون کهن فارسی و عربی، برحسب اقتضا یا اتفاق از برخی رستنی‌ها و کشتنی‌ها و پدیده‌های نباتی (چون اندام‌های گیاهی از ریشه، ساقه، برگ، گل و میوه؛ چوب، هیزم، زغال، خاکستر؛ شیره، انواع صمغ؛ روغن؛ رنگ، عصاره؛ شکر، قند، نبات و …) و گاهی از خواص و رویشگاه یا نواحی مستعد پرورش یا کاشت آنها یاد شده، و گاه از جابه‌جایی برخی از آنها به دیگر مناطق سخن رفته است. گاهی هم اوصافی از شرایط اقلیمی و آب و هوایی، منابع آب و تأسیسات آبیاری، سدها، کاریزها، انواع آسیا، و نیز باغ و بوستان‌ها، و چگونگی اخذ مالیات و مقدار آن بر درختان میوه و فراورده‌ها و تولیدات کشاورزی در پاره‌ای از نواحی آمده است. یکی از مهم‌ترین، قدیم‌ترین و معتبرترین این گونه منابع و متون کهن تاریخ طبری است که از حوادث مصون مانده و امروز در دسترس است.

تاریخ طبری، تألیف ابوجعفر محمدبن جَریر طبری، مورخ و مفسر مشهور، در شمار نوابغ و پرکارترین نویسندگان جهان است.

وی معروف‌ترین مورخ ایرانی در عالم اسلام (تولد 839م / 224 هـ در آمل طبرستان ـ وفات 922 م / 310 هـ در بغداد) است. وی متن عربی تاریخ طبری را، همانند تفسیر طبری و دیگر آثار فراوانش، به عربی نوشته، که از خوش اقبالی نیم قرن بعد (حدود 961 م / 350 هـ) تاریخ و تفسیر وی، توسط دانشمندانی چون ابوعلی بلعمی، در بخارا ترجمه شده و از گزند محفوظ مانده است، آثاری که در شمار کهن‌ترین و شیواترین متون فارسی به ما رسیده است. در حدود هزار سال بعد از بلعمی (در سال 1969 م / 1348 ش) متن عربی تاریخ طبری، توسط مرحوم ابوالقاسم پاینده، به فارسی ترجمه شده و در 15 جلد با حدود 7000 صفحه انتشار یافته است.

طبری، در آن هفت هزار صفحه حوادث جهان را از آغاز خلقت تا روزگار خود را براساس روایات نقل کرده است. حوادث عمدة عالم را از آفرینش جهان، آسمان، دختران، زمین، انسان، گیاهان و درختان شروع کرده، و در پی آن خبر پیامبران و شاهان تا بعثت حضرت محمد را نقل کرده، سپس وقایع بعد از اسلام، به ترتیب سال‌های بعد از هجرت، از دورة پیامبر و خلفا تا 9 ژوئن 915 / 22 ذیحجة 302 ثبت کرده است و در ضمن شرح اخبار و حوادث دوران شاهان و پیامبران، و پس از آن تا سال 915 م، از بسیاری رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی و برخی موضوعات و مباحث مربوط و منسوب به آنها یاد کرده و گاه شرح و اوصافی به دست داده است. خیلی از همان اخبار و حوادث و نیز اسامی رستنی‌ها و اوصافی از آنها در بیش از 5000 صفحه تاریخ بلعمی و تاریخنامة طبری و ترجمة تفسیر طبری، با کم و بیش تفاوت‌هایی، و گاه اشتباهاتی مخصوصاً در باب رستنی‌ها آمده است.

کتاب حاضر پژوهشی ژرف و پردامنه در باب رستنی‌ها و درختان و پدیده‌های گیاهی منسوب به آنها، مندرج در تاریخ طبری است، که به همان ترتیب حوادث تاریخی، در سه گفتار شامل 463 عنوان اصلی و فرعی تدوین شده است. عناوین اصلی به رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی اختصاص یافته و عناوین فرعی بیانگر زمان وقوع هر یک از حوادث و خبرها یا وقایع است.

گفتار اول با عنوان «از آغاز تا اسلام» دارای 105 مبحث است که نخستین آن به «آفرینش زمین، آب، خاک، درخت…» اختصاص یافته؛ گفتار دوم با عنوان «بعد از اسلام تا سال 302 هـ / 914 م» با 88 مبحث است که در اولین آن شرح چگونگی دستیابی به چوب‌های سقف خانة خدا» آمده، و در آخرین مبحث از «بُستان ابن عامر و بارش بی‌سابقة برف و امراض و آفات در بغداد سخن رفته است. گفتار سوم با عنوان «قبل و بعد از اسلام تا پایان قرن سوم هجری» در 46 مبحث، در بردارندة مباحثی خاص دربارة رستنی‌ها و کشتنی‌هایی است که به هر دو گفتار مزبور ارتباط دارد. مطالب 239 مبحث کتاب حاضر با استناد به مندرجات 15 جلد تاریخ طبری است، اما موارد زیادی به منظور مقابله یا مقایسه و رفع ابهام یا اشتباه به فراوانی مطالبی از دو جلد تاریخ بلعمی و 5 جلد تاریخنامة طبری و 7 جلد تاریخنامة طبری مورد نقل و تحلیل قرار گرفته است. افزون بر این از منابع متعدد تاریخی و متون کهن فراوان بهره گرفته است. در پیش گفتار کتاب به تفصیل دربارة هدف و علل و چگونگی پژوهش و تدوین مطالب و تألیف کتاب حاضر سخن رفته است؛ و همچنین در 130 صفحه نمایه‌های ده‌گانه پایانی کتاب فهرست‌های راهنمای گوناگونی از مندرجات کل صفحات کتاب آمده است که مخصوصاً نمایه‌های 8 و 9، با حدود 500 مدخل، کاملاً تازگی دارد.

A Short Summary of the Book of Plants and Plant processedProducts in the History of Tabari

Iranians have contributed to the progression and progress of civilization in ancient times and after Islam, they have played a significant role in promoting culture, art, literature, and the spread of the Arabic language as well. The cultural, civic, artistic, and written effects of Iran until the Mongol invasion (1220 AD / 617 H) were the actual dense and brilliant. In the immensity of Iran and its vast geographical sense in ancient times, when cities and villages were very crowded and rich and had a large population, thousands of scientists with numerous works and writings have grown up in different parts of the country. Unfortunately, many of those relics of the Mongol attack which killed millions of Iranians and destroyed cities and ruined the cultural and social centers of Iran, some have been lost and some have been left. The same works, including in the writing of the history of Iran and the world and the Islamic world have been named by some authors and have also been used in writing the history of literature and art and some fields of science and technology such as medicine and astronomy and rarely agriculture. The reason for not dealing with the history of agriculture in the first place is the dispersion and shortness of information in this regard, contained in the few tablets and lithographs and a few ancient writings, as well as post-Islamic works and writings scattered along the lines of thousands of ancient Persian and Arabic books and treatises. Otherwise, it is from long ago until the end of the Qajar era (1921 AD / 1300 H).

In Persian and Arabic ancient texts based on the occasion or coincidence, from some plants and cultivations and plant phenomena such as plant organs from roots, stems, leaves, flowers and fruits; Wood, firewood, coal, ash; Juice, gums; Oil; Color, extract; Sugar, sugar, plants, etc., and sometimes the properties and habitats or areas prone to their cultivation and planting have been mentioned, and some of them have been transferred to other areas. Occasionally, there are descriptions of climatic conditions, water resources and irrigation facilities, dams, canals, gardens, and orchards, and how taxes are levied on fruit trees and agricultural products in some areas. One of the most important, oldest and most authoritative such sources and ancient texts is the history of Tabari which has survived the events and todays it is available likewise.

The History of Tabari is written by Abu Ja’far Muhammad ibn Jarir Tabari, a famous historian, and commentator, and one of the most geniuses and prolific writers in the world. He is the most famous Iranian historian in the Islamic world (born 839 AD/224 H in Amol Tabarestan- died 922 AD/310 H in Baghdad). He wrote the history of Tabari, like the commentary of Tabari and many of his other works, in Arabic. It has reached us among the oldest and most beautiful Persian texts. About a thousand years after Bal’ami (1969), the Arabic text of the history of Tabari was translated into Persian by the late Abolghasem Payende and published in 15 volumes and about 7,000 pages.

Tabari has narrated 7,000 pages of world events from the beginning of creation to his time based on storytelling. He started the major events of the universe from the creation of the universe, the sky, the stars, the earth, man, plants, and trees, and then narrated the news of the prophets and kings until the resurrection of Muhammad, then the events after Islam in the years following Hijrat, from the time of the Prophet and the Caliphs until June 9, has recorded 302 Zihaj 302. Tabari, while describing the news and events of the time of kings and prophets, and after that until 915 AD, has mentioned many plants and plant phenomena and some related topics and topics, and sometimes has given descriptions and descriptions. Many of the same news and events, as well as the names of the plants and their descriptions, are given in more than 5,000 pages of Balami’s history and Tabari’s history and the translation of Tabari’s commentary, with more or fewer differences and sometimes mistakes, especially about plants.

The book of Plants and Plant Phenomena in the History of Tabari is an in-depth and wide research on plants and trees and plant phenomena attributed to them contained in the history of Tabari. In the same way, historical events have been compiled in three speeches including 463 main and subtitles. The main titles are dedicated to plants and plant phenomena, and the subtitles indicate the time of the incident of each of the events and news. The first discourse entitled “From the Beginning to Islam,” has 105 topics, the first of which is devoted to “the creation of the earth, water, soil, trees, pens, reeds.” The second discourse entitled “After Islam until the end of the year three hundred and two H” (914 AD), includes 88 topics, the first of which describes how to reach the roof beams of the house of God, and the last topic of Ibn Amer Garden and the unprecedented snowfall. Diseases and pests are spoken of in Baghdad. The third discourse entitled “Before and after Islam until the end of the third century H” in 46 topics, includes specific discussions about plants and killings that are related to the previous two discourses. The contents of 239 topics of the book have been written with reference to the contents of 15 volumes of Tabari history. Also, in order to confront or compare and remove ambiguity or mistakes, a lot of material has been quoted and analyzed from 2 volumes of Balami history, 5 volumes of Tabari history and 7 volumes of Tabari commentary translation. Besides, various historical sources and ancient texts have been used. The preface discusses in detail the purpose and causes and how to research, compile, and compile the book, and the 130-page indexes at the end of the book contain a variety of guidebooks of the entire pages of the book, especially indexes 8 and 9, with about 500 entries is completely new.

MH Abrisahami