تاریخچه مجلات کشاورزی ایران (بخش اول)
|
تاريخچه مجلات کشاورزي ايران
استاد محمد حسن ابريشمي – بخش اول
 |
|
در حدود 200 مجله در زمينة امور مختلف کشاورزي و رشته‌هاي وابسته و مربوط، از عصر مظفرالدين شاه قاجار تا کنون انتشار يافته که برخي عمري کوتاه داشته است. از باب نمونه، مصطفي قلي بيات در سال 1301 شمسي نخستين شماره ماهنامه‌اي با عنوان مجلة فلاحت رهنماي دهقان را منتشر کرده است. شمارة دوم سال اين مجله که در ثور (ارديبهشت) 1302 چاپ شده است صاحب اين قلم در اختيار دارد. نمونة ديگر، محمدصادق اتابيگي در آبان 1311 نخستين شماره مجلة باغ و بوستان را در 40 صفحه در قطع رقعي منتشر کرده است، همة آن مجلات با عناوين متفاوت، گاه مشابه، مهم بوده‌اند، و هر يک با مقالات و مطالب فني، علمي و عملي خود، در ارتقاي سطح دانش‌ها و تخصص‌هاي خوانندگان و مروّجان و کارشناسان رشته‌هاي مربوط تأثير مستقيم داشته و هنوز هم مؤثراند. بنابراين گزينش بهترين چندان آسان نيست. با اين همه درجات علمي و عملي مقالات و مطالب هر يک از مجلات کشاورزي و وابسته، درجة اهميت آنها را مشخص مي‌کند. در اين ميان دو يا چند مجلة کشاورزي با درجات علمي و عملي برابر، يا نزديک به هم، آن مجله‌اي درجة اهميت بالاتري پيدا مي‌کند که مدير يا مسئول از رموز نگارش و ساده‌نويسي آگاه باشد. بر اين اساس شخصيت مؤسس يا مدير مجلة کشاورزي مي‌تواند يکي از شاخصه‌هاي مهم تعين‌کنندة درجة اهميت آن مجله باشد. شخصيت با درايت و دانش، که افزون بر دلبستگي به اين «آب و خاک» ايران زمين، علاقه و توجهي به «کشاورزان» و «کشت و کار» و «باغ و بوستان» آنان داشته، و خود نيز تجربه و سرررشته‌اي در اين امور کسب کرده باشد. علاوه بر اين عشق به مطالعه و پژوهش و نگارش او را رها نکند، و در گذر عمر مقالات و آثاري از او منتشر شده باشد. در بين بانيان و مديران يا مسئولان مجلات کشاورزي گذشته تاکنون کساني با خصوصيات و مشخصات مزبور بوده و هستند. اما، دو تن از آنان: شادروانان «سعيد نفيسي» و «تقي بهرامي» شاخص و ممتاز‌اند. هر دو از پرکارترين دانشمندان ايراني قرن حاضر، و از دلسوزان «آب و خاک» اين مرز و بوم و مردمان ايران بوده، که همة عمر خود را به پژوهش و نگارش در باب مباحث و موضوعات «فرهنگ و فلاحت ايران» پرداخته‌اند. سعيد نفيسي سردبير «مجله فلاحت و تجارت» مقارن اواخر عصر قاجار، در سال‌هاي 1297-1300 شمسي بوده است؛ و تقي بهرامي مجلات «فلاحت» و «آب و خاک» را (در سال‌هاي 1312 و 1321 شمسي) تأسيس و مديريت کرده است. در مقالة حاضر، در پي معرفي کوتاه دو شخصيت مزبور، و نيز مجلات موصوف، با ارائه عناوين مقالات مندرج در نخستين شماره هر يک از مجلات و اسامي نويسندگان، به گزارش کوتاه دربارة مهم‌ترين مجلات کشاورزي پايان مي‌دهد. اما در پي آن به گزارشي دراز دامن دربارة قديمي‌ترين مجلة کشاورزي، يعني فلاحت مظفري مي‌پردازد، که از جهاتي مهم‌ترين مجلة فلاحتي نيز به حساب مي‌آيد. زيرا که در عصر مظفرالدين شاه قاجار، آن سلطان نادان، با آن همه فسادو فقر فراگير حاکم بر جامعه، و نبود امکانات، معدودي مسئولان ادارة فلاحت دست به کار انتشار مجله‌اي آن هم در زمينة کشاورزي زده‌اند. الف. سعيد نفيسي و مجلة فلاحت و تجارت سعيد نفيسي (تولد 1274، وفات 23 آبان 1345 در تهران) پس از پايان تحصيلات عاليه در شهر نوشاتل سويس و دانشگاه پاريس و بازگشت به تهران، به استخدام وزارت فلاحت و تجارت و فوايد عامه درآمد، و باني و سردبير «مجلة فلاحت و تجارت» در آن وزارت شد، که نخستين شمارة آن، اول حمل (فروردين) 1297 در 16 صفحه، با مقالات و مطالبي جالب، انتشار يافت. فهرست مندرجات و نام نويسندگان آن در پشت جلد از اين قرار آمده است: «طليعة بهار»: ملک‌الشعراء بهار؛ «شرکت‌هاي تعاوني و بانک‌هاي فلاحتي»: عبدالرضاخان؛ «تبليغات»: از طرف وزارت؛ «جنگل و منافع آن»: هه. شه ريکه ر؛ «اهميت تجارت و لوازم آن»: عبدالحميد ميرزا؛ «مسئلة مسکوکات»: هرمز ميرزا؛ «قانون معادن»: از طرف وزارت. مرحوم ملک‌الشعراء بهار (محمدتقي 1266-1330 ش/ 1886-1951م)، در مقاله خود با عنوان «طليعة بهار، در پي شرحي در باب کشاورزي، با نکات نغز و آموزنده، از جمله نوشته است: «مجلة فلاحت و تجارت» يک طرفه يادآور خجسته دستوري است که مي‌خواهد «آداب فلاحت»، يعني تنها سرمايه و وسيلة رستگاري ملت ايران را به آنان يادداشت نموده و بياموزاند. اين اولين قدم است. خيلي نقايص داريم. ولي بايد اول به فکر نقايص خود افتاده، سپس به زبان آورده، براي بار سوم آن را به موقع عمل و کار درآوريم…؛ و در خاتمه نتيجه گرفته است: ما همواره، اين اصل مقدس را بايد سرلوحة آمال اقتصادي خود قرار بدهيم که: «ايران بايد از راه سعي و عمل، در روي زراعت و استخراج معادن نباتي و جمادي، آباد شود» (م. بهار، مدير و سردبير روزنامه «نوبهار»). نفيسي، آن دانشمند جوان 23 ساله، سردبيري «مجلة فلاحت و تجارت» را سه سال بر عهده داشت و با جلب برخي از دانشمندان و متخصصان رشته‌هاي مختلف فلاحتي و فرهنگي، در يکصد سال پيش، مقالات و مطالبي از آنان به چاپ رساند. خود نيز مقالات زيادي تأليف و در اين مجله و ديگر مجلات آن زمان از جمله «مجله دانشکده»، به مديريت مرحوم ملک الشعراء بهار، چاپ و منتشر کرده است. او همچنين در سال 1298 کتاب پژوهشي ارزشمند تأليف ف.لافُن، ه. ل. رابينو، با عنوان صنعت تخم نوغان در ايران را از فرانسه به فارسي ترجمه و منتشر کرده، که موضوع آن، پرورش کرم ابريشم و صنعت نوغانداري، از مباحث وابسته به فلاحت است. ملاحظه مي‌شود که اين دانشمند بزرگ، کوشا و پرکار، مسلط بر تاريخ و تمدن و فرهنگ ايران و ادبيات فارسي، طي 71 سال سن پربرکت خود، حدود 240 کتاب تأليف و تصنيف و ترجمه و تحشيه کرده و صدها مقاله به فارسي در مطبوعات به چاپ رسانده و مقالات زيادي هم به زبان‌هاي فرانسه و انگليسي و عربي و اردو براي مجلات اروپايي و آسيايي با موضوعات مختلف ادبي، تاريخي، فرهنگي و غير آن منتشر کرده، با اين همه استاد سعيد نفيسي از مباحث «فلاحتي» آغاز کرده است. روانش شاد باد. ظاهراً، در پي‌تعطيلي مجلة فلاحت و تجارت در سال 1300 شمسي، مصطفي قلي‌بيات، در سال 1301 دست به نگارش و انتشار نشرية ماهنامه‌اي در قطع رقعي با عنوانِ «مجلة فلاحت» با حروف ريز، و در زير آن با حروف درشت «رهنماي دهقان» زده است. صاحب اين قلم، شماره 2، ثور (ارديبهشت) 1302 سال دوم آن را در اختيار دارد که با 64 صفحه و 12 مقالة نوشتة مصطفي قلي بيات است. نخستين مقاله آن «ماشين فلاحتي»، و پاياني به «کوت [: کود]» اختصاص يافته است. ب. تقي بهرامي و مجلات «فلاحت» و «آب و خاک» تقي بهرامي (متولد 1277 شمسي در تفرش، تاريخ وفات احتمالاً سال 1366)، مهندس کشاورزي، پس از اخذ دکتراي کشاورزي از دانشگاه فريدريش ويلهم آلمان (اکنون دانشگاه هومبولت برلين) عهده‌دار مشاغلي در ادارات «فلاحت» و «جنگل» شد. در سال 1320 به رياست دانشکدة کشاورزي کرج برگزيده شد. دکتر بهرامي از دانشمندان پرکار با تأليفات و مقالات بسيار در زمينه کشاورزي و رشته‌هاي مربوط و وابسته است. او نخستين ايراني تحصيل کرده در رشته کشاورزي بوده که دربارة «پسته» مطلب نوشته است. شمار تأليفات دکتر بهرامي تا سال 1321 به 36 رسيده، و بيش از صد مقاله از وي چاپ و منتشر شده است. احتمالاً تأليفات وي تا پايان عمر پربرکت وي به يکصد رسيده است روانش شاد باد. دکتر مهندس تقي بهرامي مؤسس و مدير دو مجله با عناوين «فلاحت» و «آب و خاک» بوده، که اولي را در سال 1312 و دومي را در سال 1321 منتشر کرده که مشخصاتي از آنها به اين شرح است: 1. مجلة فلاحت نخستين شمارة مجلة فلاحت در مرداد 1312 در قطع وزيري با 44 صفحه منتشر شده است. بهرامي، نخستين مطلب، يا سرمقاله، را با عنوان «فلاحت نو» به چاپ رسانده که در بردارندة شرحي در مزاياي ايجاد تحول در کشاورزي است. و از جمله يادآور مي‌شود که: «فلاحت کهنه هم بايد نوين گردد… اين مسئله منظور و مرام اصلي مجلة فلاحت است…». در فهرست مندرجات عناوين مقالات و نويسندگان آمده، اکثر مقالات از دکتر بهرامي است با عناوين: «فلاحت نو»، «اهميت اقتصادي چغندرقند»، «زراعت نيشکر»، «دستور عملي زراعت پنبه»، «يادداشت‌هاي مفيده»، «الفباي فلاحت» و «انغوزه». ديگر عناوين مقالات، و نويسندة هر يک عبارت است از: «دستور عملي زراعت توتون»، رحمت‌الله شيباني؛ «خشکانيدن ميوه‌جات»، ژاک پرالما؛ «چغندرکاري امساله»، لاوپرت؛ «باغ زيتون»، ژاک پرالما. در ذيل عنوان «يادداشت‌هاي مفيده»، نکات جالبي طي شش يادداشت با عناوين: «1. آبياري»؛ «2. نوغان»؛ «3. چايکاري»؛ «4. حمل تخم‌مرغ»؛ «5. عطر نعناع»؛ «6. دفع شته». دو نمونه از يادداشت‌هاي کوتاه، عناوين شماره 2 و 3، در اينجا نقل مي‌شود: نوغان يک هکتار (يک جريب ده هزار ذرعي) «توتستان» طويل القامه از ده سال به بعد براي عمل آوردن ده جعبه «تخم نوغان» کافي است. يک هکتار «توتستان» متوسط القامه از 8 ساله به بعد براي عمل آوردن 15 جعبه «تخم نوغان» کافي است. يک هکتار «توتستان» قصير القامه از 5 ساله به بعد براي عمل آوردن 20 جعبه «تخم نوغان» کافي است. چايکاري در سواحل بحر خزر مي‌توان 30-40 هزار هکتار اراضي را براي «چايکاري» تهيه نمود. مصرف داخلي چاي ايران در حدود 2.210.832 [6632496 کيلوگرم] من مي‌باشد که در مقابل آن همه ساله قريب ده ميليون تومان پول به خارج مي‌رود [برابر ارزش 8/58 تن زعفران در سال 1321]، براي تأمين مصرف چاي داخله. بايد در حدود ده هزار هکتار اراضي چايکاري شود، زيرا به‌طور متوسط هر هکتاري پس از شش يا هشت سال تقريباً ساليانه دويست من چاي حاضر مي‌دهد. *توضيحات، منابع و مآخذ در روزنامه موجود است. |
آخرین دیدگاه‌ها