هوشمندی رفتاری حشرات (بخش چهاردهم)
|
تاريخ خبر: یکشنبه 24 آذر 1398- 18 ربیع الثانی 1441ـ 15 دسامبر 2019ـ شماره 27450
هوشمندي هاي رفتاري حشرات
دكتر محمدحسن ابريشمى – بخش چهاردهم
 |
|
در متون كهن فارسي گاهي از حشرات سخن به ميان مي‌آيد، اما در باب زنبور عسل و كرم ابريشم مباحث زيادي مطرح شده است. مخصوصاً دربارة «نَحل: زنبورِانگبين»، پاره‌اي باورها و تجربه‌هاي جالبي مطرح مي‌شود كه دلالت بر رفتار هوشمندانة اين حشره و دقت نظر دانشمندان ايراني دارد؛ نمونه‌هايي از اين‌گونه باورها را در ادامه نقل مي‌كند. در يكي از متون كهن فارسي (احتمالاً از قرن چهارم) درباره زنبور عسل مطلبي نقل شده كه حاکي از وجود نوعي احساس يا درك و شعور اين حشره نسبت به صدا و به‌ويژه نواهاي آهنگين و پرطنين است: “مگس انگبين را خاصيت طبيعت آن است، كه چون جمله بروند، چون آواز طبل يا دف يا طشت بشنوند، هم بر جاي بنشينند”[1]. در متون کهن فارسي، براي «زنبور عسل» علاوه بر «مگس انگبين» نام‌هاي مشابه ديگري ثبت کرده‌اند از باب در الابنيه (تأليف قرن 4)[2] و بحر الافاضل (قرن 8) با نام «زنبور انگبين»[3] و در «الفاظ الادويه» با نام «مگس عسل» ياد شده است.[4] ورزنامه، كهن‌ترين متن فارسي موجود در امور كشاورزي كه مطابق پاره‌اي قرائن متن آن از سدة چهارم يا نخستين سال‌هاي سدة پنجم هجري است و نويسندة آن از مشرق ايران، يعني خراسان بزرگ و ماوراء‌النهر است (ص 12 مقدمة مصحح)؛ زندگاني اجتماعي با نظم و ترتيب، تلاش‌هاي بي‌شائبة گروهي، مساوات و برابري در مقابل قوانين نانوشتة حاکم بر جوامع زنبوران عسل، شناخت بدي‌ها و پليدي‌ها و در نتيجه پاک زيستن، پاک خوردن و پرهيز از هرگونه آلودگي را از جمله خصلت‌هاي اين حشرة نيک‌سرشت معرفي مي‌کند. مؤلف ورزنامه صفات پسنديدة زنبوران عسل را تلويحاً به اعمال و رفتار آدم‌هاي خير‌انديش و تلاشگر و خدمت‌رسان به خلق تشبيه کرده است. همة انسان‌هاي نيک‌انديش آرزو دارند که جوامع جهاني بشري نيز از چنين خصلت‌ها و خصوصياتي برخوردار شوند و از خدا مي‌خواهند که نظام‌هاي حکومتي و سازمان اداري و مديريتي و فرمان روايان آنان نيز از همان نظم و ترتيب و قاعده و قانون «زنبوران انگبين» يکي از کوچک ترين آفريدگان حضرت باري، درس بگيرند. ثعالبي نيشابوري، همان‌سان که در مباحث پيشين (1. مورچه) اشاره شد، با نقل ضرب‌المثل‌هاي عربي دربارة گياهان و جانداران و غير آن، از جمله دربارة حشرات، شرح و تعريفي دربارة هر يک نقل کرده است. وي از قول جاحظ (عمروبن بحربن بصري، وفات 255 در بصره)، در ذيل ضرب المثل عربي «کَيس النحل»، مطالبي دربارة زنبور عسل، و خواص و خصوصيات اين حشرة شگفت و رفتارهاي جمعي و سازمان يافته و دورانديشي تمجيدآميز آن نقل کرده است: «کَيس النَّحل»: دانايي و هوشياري «زنبور عسل». جاحظ گفته: چه کسي مي‌تواند زنبور را وصف کند؟ با آن همه زيرکي و هوشياري، و شگفت‌کاري و انديشه، دورانديشي و پيش‌بيني وي در گردآوردن و اندوختن توشه براي روز سختي؛ حسِّ بويايي زنبور عسل که حتي چيزهايي را که به ظاهر بويي ندارند مي‌تواند ببويد و ديدن ناديدني‌ها؛ آن راه دانايي‌ها [شناخت مسيرها] و برگزيدن ملکه و فرمانبرداري از بالادست‌ها و بخش کردن کارها در ميان خود و توانايي‌هاي جسمي، جز که بگوييم: «فتبارک‌الله اَحسنُ الخالقين»…[5] در ورزنامه (از متون کهن فارسي) شرحي شيوا دربارة «مگسِ انگبين»، چگونگي زندگي سراسر تلاش، همكاري، همياري و فايده‌رساني، تدابير، رفتارهاي هوشمندانه، زيركي حشره در شناخت پليدي‌ها و بدخواهان و پرهيز از خوردن خوراکي آلوده، يا به اصطلاح «لقمة حرام» و غير آن گفتگو شده است. [1]. تحفه‌الغرائب، ص 35. |
آخرین دیدگاه‌ها